Былая сядзіба XVII ст у аг. Жодзішкі

Помнік архітэктуры барока і сядзібна-паркавага мастацтва. Належыць да тыпу архітэктурных помнікаў.

У пачатку XVII cт. Жодзішкамі валодаў Геранім Мацеявіч Комар, пасля смерці якога маёнтак адзедзічыў яго брат каралеўскі ротмістр Крыштаф Комар. Пазней Жодзішкі атрымаў у спадчыну яго малодшы сын Уладіслаў Комар, ашмянскі земскі суддзя. З жонкай княжной Ізабэлай Дольскай ён пакінуў дачку Барбару, жонку Казіміра Мінкевіча, ашмянскага падстарасты, пазней ашмянскага падстолія (ажаніліся каля 1684 г., ён памёр у 1698 г.).

У Казіміра Мінкевіча і Барбары Камароўны ў 1685 г. нарадзіўся адзіны сын Адам Мінкевіч, які ў 1700 г. уступіў у манаскі ордэн езуітаў. Ён, як адзіны спадкаемца бацькоўскіх маёнткаў, угаварыў маці падараваць Жодзішкі езуіцкаму ордэну.  9 кастрычніка 1703 г. яны выдалі фундушавы дакумент на заснаванне ў мястэчку езуіцкага калегіума з запісаннем яму ў фундуш маёнтка Жодзішкі з навакольнымі фальваркамі. З-за ваенных дзеянняў і моравых пошасцяў на тэрыторыі ВКЛ езуіты з’явіліся ў Жодзішках толькі ў 1708 г., калі 15 снежня фундатары падпісалі ўзноўлены фундушавы дакумент.

У 1708-1773 гг. у Жодзішках дзейнічае езуіцкі калегіум, які размяшчаўся на тэрыторыі сядзібы. У 1709-1762 гг. езуіцкі калегіум у Жодішках узначальвалі віцэ-рэктары, а пазней – рэктары.

У 1709 годзе, неўзабаве пасля акта фундацыі, тут пачаў дзейнічаць калегіум, які атрымаў назву Verbipolitanum. Пад яго патрэбы быў прыстасаваны стары драўляны шляхецкі двор, які меў дамовую капліцу і складаўся з трох паяднаных галерэяй павільёнаў.

Першым віцэ-рэктарам стаў Антоні Шыпіла. У 1709 г. акрамя віцэ-рэктра ў калегіуме жылі міністр Уладіслаў Дзягілевіч, прафесар рыторыкі і прэфект школкі Ян Фрэйндт, прафесар паэтыкі і граматыкі магістр Казімір Чарняшскі і эканом маёнтка Станіслаў Залескі.

Спачатку – з 1709 г. – пры калегіуме пачала дзейнічаць школка, у якой выкладаліся элементарныя навукі, паэтыка і рыторыка. У 1710 г. была заснавана бібліятэка. У 1740, 1756, 1772 гадах у школцы выкладаўся курс філасофіі для свецкіх студэнтаў, а з 1770 г. – матэматыка, французская і нямецкая мовы. З 1745 г. пры калегіуме існавала музычная бурса, у якой у 1745-1747 гг. быў дырыжорам нехта Антоні Драздоўскі. У 1767 г. пры калегіуме была адкрыта аптэка.

Помсцячы ашмянскай шляхце за падтрымку Станіслава Ляшчынскага, у 1734 г. маскоўскія войскі спустошылі павет. Спалены быў і калегіум у Жодзішках. Толькі праз дваццаць гадоў – у 1775 г. – віцэ-рэктар Ян Корсак здолеў падступіцца да аднаўлення будынкаў. У 1757 г. распачата муроўка новага калегіума, будаўніцтва якога цягнулася трынадццаць год і завяршылася ў 1770 годзе. Новы мураваны калегіум будаваўся паводле праекта Тамаша Жаброўскага (1714 -1758), выдатнага архітэктара-езуіта, беларуска-літоўскага асветніка, матэматыка, астранома, аднаго з вядучых архітэктараў віленскай школы барока.

У сваёй кнізе “Вілія і яе берагі…” (Дрэздэн,1871) вядомы краязнавец К. Тышкевіч апісвае будынак калегіума як “… прыгожы, на тры паверхі, добрых памераў…”. Да нашага часу будынак дайшоў, перацярпеўшы частковыя разбурэнні. Існуе некалькі версій яго першапачатковага выгляду. Згодна К. Тышкевічу будынак меў тры паверхі ў сваёй часцы, прыстасаванай пад жытло, і два паверхі у асноўнай часцы.

Пасля роспуску ордэна ў 1773 г., езуіты пакінулі Жодзішкі, а іх маёмасць перайшла ва ўласнасць казны. Яна была перададзена ў фундуш новастворанай Адукацыйнай камісіі Вялікага княства Літоўскага, якая з дазволу караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага перадала маёнтак у трыманне генералу кароннай артылерыі Шчаснаму Патоцкаму. Ён неўзабаве перадаў правы валодання маёнткам графу Тэадору Ласкарысу, вялікалітоўскаму палкоўніку. За карыстанне маёнткам ён выплочваў фундуш Адукацыйнай камісіі 22 000 злотых штогод. Ласкарыс з будынка калегіума ўтварыў палац, які выкарыстоўваўся пад жыллё толькі часткова. Драўляныя будынкі былой школкі выкарыстоўваліся пад чалядню.

Паводле “Тарыфа падымнага” Ашмянскага павета 1790 г. у былым езуіцкім маёнтку Жодзішкі, які трымала ўжо ўдава графа Ласкарыса, налічвалася 93 сялянскіх дыма і 2 карчмы, выплочвалася 558 злотых падымнага падатку штогод у Скарб ВКЛ.

Пасля Ласкарысаў маёнтак быў падзелены на некалькі ўладанняў. Частка Жодішак з сядзібным домам трапіла да Мілачэўскіх. Тышкевіч маляўніча апісвае тагачасны стан сядзібнага дома, “якога ўсяго невялікая частка, але найлепей размешчаная над спадзістым берагам Віліі, заселена цяперашнімі ўладальнікамі і сёння добра дагледжана. Астатняя частка будынка стаіць без даху і акон, толькі ніжні паверх пад заслонай старых скляпенняў з’яўляецца жылым; у прасторных падземных сустарэннях і келлях, займаных нейкалі набожнымі айцамі, захаваліся памяшканні для дваровай чэлядзі, а гаспадарчыя склады, трапезная і іншыя залы ператвораны ў свіраны для ссыпання збожжа. Верхнія паверхі, цалкам ператвораныя ў руіны, выглядаюць сумна. Вецер, пранізліва выючы, беспакарана прабіваецца праз вокны (…)”.

Пасля паўстання 1863 г. уладальнікамі Жодзішкаўскай сядзібы сталі Бакшанскія.

У 20-30-х гг. ХХ ст. у будынку былога калегіума размяшчаліся управа гміны, пошта, прыёмны пакой і школка.

Пасля Другой сусветнай вайны будынак калегіума быў прыстасаваны да патрэб коснатуберкулёзнага дыспансера, аднак неўзабаве ў выніку пажару, будынак быў значна пашкоджаны, адноўлены ў 1949 г.

З 1949 г. па сенняшні час у былой сядзібе размяшчаецца абласная псіханеўралагічная бальніца.

Пры сядзібе знаходзіцца парк пейзажнага тыпу, які таксама як і сядзіба, датуецца XVII ст. Высаджваюцца ліпы, клёны, таполі.

У 1988 г. будынак сядзібы і парк унесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі, як помнікі рэспубліканскага значэння.